Στο σχολείο μας σεβόμαστε τα δικαιώματα όλων των παιδιών και αγωνιζόμαστε για την προάσπισή τους.
Με τη ευκαιρία της ημέρας των δικαιωμάτων των παιδιών (20-11) παραθέτουμε αναφορά στον Γιάνους Κόρτσακ (Janusz Korczak, 22 Ιουλίου 1878 ή 1879 – 5 Αυγούστου 1942) ο οποίος ήταν Πολωνός παιδίατρος, παιδαγωγός, συγγραφέας, δημοσιογράφος, κοινωνικός ακτιβιστής και αξιωματικός του πολωνικού στρατού. Το πραγματικό του όνομα ήταν Χένρυκ Γκόλντσμιτ (Henryk Goldszmit), επίσης γνωστός και ως ο Γερο-δόκτωρ ή ο Κύριος δόκτωρ.
Τα βασικά στοιχεία της αντίληψης του Κόρτσακ για την εκπαίδευση είναι:
- η απόρριψη της βίας – σωματικής και λεκτικής, όπως αυτή προκύπτει από την υπεροχή της ηλικίας ή της ισχύος κάποιας θέσης
- η ιδέα της εκπαιδευτικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των ενηλίκων και των παιδιών, η οποία διευρύνει τον ορισμό της κλασικής παιδαγωγικής
- η πεποίθηση ότι κάθε παιδί είναι ένα ανθρώπινο ον, στον ίδιο βαθμό όπως ένας ενήλικας
- η αρχή ότι η εκπαιδευτική διαδικασία πρέπει να λαμβάνει υπόψη την ιδιαιτερότητα του κάθε ατόμου
- η πίστη ότι ένα παιδί ξέρει πολύ καλά τις ανάγκες, φιλοδοξίες και συναισθήματα του και ως εκ τούτου θα πρέπει να έχει δικαίωμα οι απόψεις του να λαμβάνονται υπόψη από τους ενήλικους
- η χορήγηση στο παιδί του δικαιώματος στο σεβασμό, στην άγνοια και στις αποτυχίες, στη γνώμη και στη δική του ιδιοκτησία
- η αναγνώριση της διαδικασίας ανάπτυξης του παιδιού ως μιας σκληρής διαδικασίας.
ΦΩΤΟ: https://press.ert.gr/
Ο Κόρτσακ ήταν καινοτόμος και πρωτοποριακός παιδαγωγός, εκπαιδευτικός και συγγραφέας κειμένων για τη θεωρία και την πρακτική της εκπαίδευσης. Θεωρείται πρόδρομος στην υπεράσπιση και την προώθηση θεμάτων που αφορούν τα δικαιώματα και την πλήρη ισότητα των παιδιών. Ως διευθυντής ορφανοτροφείου δημιούργησε, μεταξύ άλλων, δικαστήριο μεταξύ των παιδιών για την επίλυση δικών τους συναδελφικών υποθέσεων. Εκεί εξέταζαν θέματα που υπέβαλαν τα ίδια. Σε αυτό το δικαστήριο επίσης, τα παιδιά είχαν τη δυνατότητα να προσφεύγουν κατά των εκπαιδευτών τους.
Η Άλκη Ζέη έχει πει γι’ αυτόν: «Αν έχει μείνει στην ιστορία ο Πολωνοεβραίος συγγραφέας Γιάνους Κόρτσακ είναι όχι τόσο για το συγγραφικό του έργο όσο για το παιδαγωγικό. Πρωτοπόρος για τα υπέρ του παιδιού δικαιώματα, αγωνιζόταν γι’ αυτά μάλιστα σε μια εποχή που σχεδόν κανένας δεν ασχολιόταν. “Δεν είναι παιδιά, είναι άνθρωποι”. Κι αυτή δεν ήταν μια φράση που απλώς την έλεγε αλλά την εφάρμοζε. Στο ορφανοτροφείο που ήταν διευθυντής είχε συντάξει μαζί με τα παιδιά ένα δικό τους Σύνταγμα, ένα δικό τους κοινοβούλιο καθώς κι ένα δικό τους δικαστήριο. Έτσι μερικές φορές ήταν αναγκασμένος ο ίδιος να λογοδοτεί σ’ αυτό το δικαστήριο της ‘παιδικής δημοκρατίας’ για κάποια δικά του λάθη».
Εμπνεύστηκε επίσης από την θεωρία του παιδαγωγικού προοδευτισμού, αναπτυγμένη, μεταξύ άλλων, από τον Τζων Ντιούι, και από το έργο των Decroly και Μοντεσσόρι και των πιο παλιών παιδαγωγών όπως ο Πεσταλότσι, Σπένσερ, Φρέμπελ. Γνώριζε τις παιδαγωγικές αντιλήψεις του Τολστόι [51]. Τόνιζε επίσης την ανάγκη για διάλογο με τα παιδιά.
Ο Κόρτσακ ήταν υποστηρικτής της χειραφέτησης του παιδιού, της αυτοδιάθεσής του, του αυτοπροσδιορισμού και του σεβασμού των δικαιωμάτων του. Οι τρόποι αυτοδιοίκησης των εποπτευόμενων από τον Κόρτσακ ιδρυμάτων στηρίζονταν σε καθημερινή βάση στις αρχές της δημοκρατίας, τις οποίες ο Κόρτσακ στον ίδιο βαθμό εφάρμοζε στα παιδιά και στους ενήλικους. Έλεγε: «ένα παιδί συσχετίζεται και κατανοεί όπως ένας ενήλικας – μόνο που δεν έχει ακόμα τις ίδιες εμπειρίες».
Πηγή: https://el.m.wikipedia.org/
Μικρή ταινία. Παρουσιάζει ο Philippe Meirieu, Ελληνικοί υπότιτλοι:
Janusz Korczak – Γιάνους Κόρτσακ (1878-1942)
Απόσπασμα βιβλίου, Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό :
«Πιο σπάνια είμαστε σύμβουλοι της παρηγοριάς, πιο συχνά αυστηροί κριτές. Η άμεση ετυμηγορία και η τιμωρία μόνο ένα αποτέλεσμα έχουν: Σπανιότερες, αλλά λόγω αυτού ισχυρές και πεισματάρικες, θα είναι οι προκαλούμενες από την πλήξη και την αντίδραση σκανταλιές. Εξού και η ενίσχυση της επιτήρησης, το τσάκισμα της αντίστασης, η προστασία από τις εκπλήξεις. Ιδού ο κατήφορος του παιδαγωγού: υποτιμά, δεν εμπιστεύεται, υποψιάζεται, παρακολουθεί, τσακώνει, επιπλήττει, κατηγορεί και τιμωρεί, ψάχνει κατάλληλους τρόπους για να προλαμβάνει, όλο και πιο συχνά απαγορεύει και όλο και πιο απολυταρχικά αναγκάζει. Δεν αναγνωρίζει την προσπάθεια του παιδιού να γεμίσει με επιμέλεια μια σελίδα του τετραδίου ή μια σελίδα ζωής, μόνο ψυχρά ισχυρίζεται: Λάθος»
Απόσπασμα, Το δικαίωμα του παιδιού στον σεβασμό:
«Το παιδί είναι ένας ξένος -δεν καταλαβαίνει τη γλώσσα, δεν ξέρει τους δρόμους, δεν ξέρει τους νόμους, ούτε και τα έθιμα. Κάποιες φορές μόνο του προτιμά να ψάξει- όταν συναντά δυσκολίες, παρακαλά για οδηγίες και συμβουλές. Του χρειάζεται ξεναγός ο οποίος με ευγένεια θα απαντά στις ερωτήσεις του. Σεβασμός στην άγνοιά του!»
Αποσπάσματα από την παιδαγωγική του:
“Τα παιδιά αξίζουνε σεβασμό όπως ακριβώς κι οι μεγάλοι. Μπορεί να μην ξέρουν πολλά και μπορεί να μην είναι σε θέση να κάνουν πολλά, είναι ωστόσο το μέλλον, αυτό που θα γίνουν όταν μεγαλώσουν προστάζει να τα σεβόμαστε όσο και τους μεγάλους”.
”Τα παιδιά δεν είναι άνθρωποι του αύριο αλλά άνθρωποι του σήμερα. Έχουν το δικαίωμα να τα παίρνουν στα σοβαρά και να τους φέρονται με σεβασμό και τρυφερότητα. Πρέπει να τους επιτρέπεται να μεγαλώνουν σε αυτό που θέλουν να γίνουν, στο άγνωστο άτομο που υπάρχει μέσα στο καθένα από αυτά και που αποτελεί την ελπίδα για το μέλλον. Δύο δικαιώματα είναι ιδιαιτέρως σημαντικά, το δικαίωμα να τα αγαπούν και το δικαίωμα να τα σέβονται”.
”Λανθασμένη είναι και η υπερβολική προστασία, τα παιδιά πρέπει να αποκτούν εμπειρίες να παίρνουν ρίσκα, να μαθαίνουν από τα λάθη τους”.
Σαν ευχή και υπενθύμιση για την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού ας θυμηθούμε πάλι τα δικαιώματα του παιδιού, όπως τα κατέγραψε ο Γιάνους Κόρτσακ:
Το δικαίωμα να αγαπάει και να αγαπιέται
Το δικαίωμα στο σεβασμό
Το δικαίωμα να μεγαλώνει και να αναπτύσσεται με τις καλύτερες συνθήκες.
Το δικαίωμα να ζει στο παρόν
Το δικαίωμα να είναι ο εαυτός του
Το δικαίωμα να κάνει λάθη.
Το δικαίωμα να αποτυγχάνει
Το δικαίωμα να το παίρνουν στα σοβαρά
Το δικαίωμα να επιθυμεί, να ζητάει και να διεκδικεί
Το δικαίωμα να έχει μυστικά
Το δικαίωμα να σέβονται τα υπάρχοντά του – όσο ασήμαντα κι αν είναι αυτά
Το δικαίωμα να κρίνεται από ένα δικαστήριο παιδιών της ηλικίας του
Το δικαίωμα στην υπεράσπιση
Το δικαίωμα να πιστεύει
Το δικαίωμα στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να αντιστέκεται στην εκπαίδευση
Το δικαίωμα να διαμαρτύρεται.
Το έργο του Κόρτσακ έχει μεγάλη αξία, διαχρονικά. Ιδίως όμως στις μέρες μας, που τόσα παιδιά έρχονται αντιμέτωπα με σοβαρές παραβιάσεις δικαιωμάτων τους, λόγω της κρίσης, της αυξανόμενης ανεργίας, της διαρκώς εξαπλούμενης βίας, της προσφυγιάς και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν οι γονείς να μεγαλώσουν τα παιδιά τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Κι επειδή κανένα δικαίωμα δεν είναι ποτέ δεδομένο, ο εκπαιδευτικός οφείλει να πρωτοστατήσει στη διατήρηση κι εμπέδωση του δικαιώματος των παιδιών να είναι παιδιά. Ξεκινώντας από το σχολείο αλλά και να έχει διαρκώς το νου του στα ”σημάδια και σήματα” που λαμβάνει από τα παιδιά καθημερινά…
ΥΛΙΚΟ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Η 20η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού. Η παγκόσμια κοινότητα δεσμεύτηκε να προστατεύει τα δικαιώματα των παιδιών με την υιοθέτηση της Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Παιδιού στις 20 Νοεμβρίου του 1989.
Στο σχολείο μας σεβόμαστε τα δικαιώματα όλων των παιδιών και αγωνιζόμαστε για την προάσπισή τους.
Στο πλαίσιο αυτό και με στόχο την ευαισθητοποίηση των μαθητών/τριών, προγραμματίστηκε η υλοποίηση δράσεων μέσω των οποίων θα έχουν την ευκαιρία να ενημερωθούν για τις συνθήκες διαβίωσης ενός μεγάλου ποσοστού παιδιών παγκοσμίως, καθώς και να δραστηριοποιηθούν για την επίτευξη της ευημερίας και της ασφαλούς διαβίωσής τους.
“Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια”.
Η σύμβαση θέτει στοιχειώδεις αρχές για την ευημερία των παιδιών στα διάφορα στάδια εξέλιξής τους και αποτελείται από 54 άρθρα. Μέχρι σήμερα έχει επικυρωθεί σχεδόν από όλες τις χώρες του κόσμου, ενώ στην Ελλάδα επικυρώθηκε το 1992.
Τα άρθρα που περιέχει η Σύμβαση μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τέσσερις ευρύτερες κατηγορίες:
Δικαιώματα Επιβίωσης
Kαλύπτουν το δικαίωμα του παιδιού για ζωή και τις ανάγκες που είναι πιο βασικές για την ύπαρξή του. Αυτά συμπεριλαμβάνουν ένα επαρκές επίπεδο διαβίωσης, στέγη, διατροφή και πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες.
Δικαιώματα Προστασίας
Aπαιτούν τα παιδιά να προφυλλάσονται από κάθε είδους κακοποίηση, αμέλεια και εκμετάλλευση. Καλύπτουν θέματα όπως ειδική φροντίδα για προσφυγόπουλα, βασανιστήρια, κακοποίηση στο σωφρονιστικό σύστημα, ανάμειξη σε εμπόλεμες διαμάχες, εργασία ανηλίκων, χρήση ναρκωτικών και σεξουαλική εκμετάλλευση.
Δικαιώματα Ανάπτυξης – Εξέλιξης
Συμπεριλαμβάνουν όλα όσα τα παιδιά χρειάζονται για να μπορέσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο τις δυνατότητές τους. Για παράδειγμα το δικαίωμα της εκπαίδευσης, το παιχνίδι και η αναψυχή, οι πολιτιστικές εκδηλώσεις, η πρόσβαση σε πληροφορίες και η ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας.
Δικαιώματα Συμμετοχής
Eπιτρέπουν στα παιδιά να παίζουν ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και τα έθνη τους. Αυτά περικλείουν την ελευθερία να εκφράζουν γνώμη, να έχουν λόγο σε ζητήματα που αφορούν στη ζωή τους, να συμμετέχουν σε οργανώσεις και να συναθροίζονται ειρηνικά. ΠΗΓΗ: www.unicef.gr/εκπαίδευση-και-συνηγορία
UNICEF- Δικαιώματα των παιδιών
Η παρακάτω μικρή ταινία δείχνει με απλό και σύντομο τρόπο τα βασικά δικαιώματα των παιδιών – μπορεί να αξιοποιηθεί ως προκαταβολικός οργανωτής για την εισαγωγή του θέματος ή για γενικότερη συζήτηση με τα παιδιά.
To 1973, o Γιάννης Ρίτσος απέδωσε ελεύθερα το ποίημα “Si tout les filles voulaient se donner la main” του Γάλλου ποιητή Paul Fort (1872-1960) από την συλλογή του “Ballades Francaises” που είχε γράψει το 1912 και έφτιαξε το πασίγνωστο παιδικό ποίημα του “Αν όλα τα παιδιά της γης” Το ποίημα το μελοποίησε ο Λουκιανός Κηλαηδόνης και κυκλοφόρησε σε ένα 45αράκι, μαζί με το ποίημα “Το γαϊτανάκι” της Ζωρζ Σαρή στην B-side, αναφέροντας πως είναι δικό της, για να μην κοπεί από την λογοκρισία της εποχής!!!
Το τραγούδι του Γιάννη Ρίτσου
Αν όλα τα παιδιά της γης
πιάναν γερά τα χέρια
κορίτσια αγόρια στη σειρά
και στήνανε χορό
ο κύκλος θα γινότανε
πολύ πολύ μεγάλος
κι ολόκληρη τη Γη μας
θ’ αγκάλιαζε θαρρώ.
Αν όλα τα παιδιά της γης
φωνάζαν τους μεγάλους
κι αφήναν τα γραφεία τους
και μπαίναν στο χορό
ο κύκλος θα γινότανε
ακόμα πιο μεγάλος
και δυο φορές τη Γη μας
θ’ αγκάλιαζε θαρρώ.
Θα `ρχόνταν τότε τα πουλιά
θα `ρχόνταν τα λουλούδια
θα `ρχότανε κι η άνοιξη
να μπει μες στο χορό
κι ο κύκλος θα γινότανε
ακόμα πιο μεγάλος
και τρεις φορές τη Γη μας
θ’ αγκάλιαζε θαρρώ!
- Μάθε τη Σύμβαση με απλά λόγια! Αυτά είναι τα δικαιώματά σου! Αν δεν τα γνωρίζεις, δεν θα ξέρεις ότι παραβιάζονται, γι’ αυτό άρχισε να ερευνάς!
«Εκπαιδευτικές δράσεις για την Παγκόσμια Ημέρα των Δικαιωμάτων του Παιδιού (20η Νοεμβρίου) »
«Οι μαθητές/τριες ενθαρρύνονται να εμπλακούν σε διάλογο, να καταθέσουν στους/στις εκπαιδευτικούς ιδέες-«εργαλεία» ως τρόπους διασφάλισης των δικαιωμάτων των παιδιών και να προτείνουν τρόπους αντιμετώπισης των δυσκολιών που αντιμετωπίζει μεγάλο ποσοστό αυτών αναφορικά με την ευημερία και την ανάπτυξή τους (εξάλειψη της φτώχειας, της πείνας, ισότητα των φύλων, μείωση των ανισοτήτων, εμπέδωση της ειρήνη και δικαιοσύνη, φροντίδα της γης, διασφάλιση ποιότητας στην εκπαίδευση, κ.ά.). Στο πλαίσιο του διαλόγου, υπογραμμίζονται οι θετικές διαφορές, ενισχύεται το ομαδικό πνεύμα, εξετάζονται οι διαφορετικές ιδιότητες του καθενός και τα κοινά χαρακτηριστικά της ομάδας, εγείρονται προβληματισμοί για την πρόληψη των διακρίσεων, εκφράζονται ανοιχτά τα αισθήματα που προκαλούνται λόγω διακρίσεων φυλετικών, εθνοτήτων, γλώσσας, αναπηρίας, ηλικίας, ασθένειας, κ.ά.»
Προτεινόμενο υλικό (ενδεικτικά)
Η Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
UNICEF Ύμνος για τα 20 χρόνια της Σύμβασης των Δικαιωμάτων των Παιδιών (γλώσσα: αγγλικά, διάρκεια: 13:32)
Κινούμενα σχέδια για τα δικαιώματα των παιδιών (γλώσσα: αγγλικά, διάρκεια: 13:32)
Βίντεο για τα Δικαιώματα των Παιδιών https://www.unicef.org/videoaudio/video_top_cartoons.html
Τα κινούμενα σχέδια για τα Δικαιώματα του Παιδιού αποτελούν μια πρωτοβουλία της UNICEF με στόχο να ενημερώσει το κοινό παγκόσμια για τα δικαιώματα των παιδιών. Πρόκειται για σύντομα, μη λεκτικά βιντεάκια-σποτάκια, προκειμένου να περάσει το μήνυμα για τα δικαιώματα σε όλους. Κάθε βίντεο απεικονίζει ένα δικαίωμα που περιγράφεται στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, όπως: «Ελευθερία από την εργασία των παιδιών» ή «Προστασία από την παραμέληση».
Ο Συνήγορος για το Παιδί
https://www.synigoros.gr/paidi/
Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού με απλά λόγια
https://www.synigoros.gr/paidi/downloads/sp.pdf
Αφίσα για παιδιά δημοτικού «Έχω, έχεις, έχει-όλοι έχουμε δικαιώματα» https://www.synigoros.gr/paidi/downloads/affisa_paidiadimotikou_tel.pdf
Φυλλάδιο για παιδιά δημοτικού «Έχω, έχεις, έχει-όλοι έχουμε δικαιώματα» https://www.synigoros.gr/paidi/downloads/filadio_stp_dimotikou.pdf
Φυλλάδιο για εφήβους «Υπερασπίζοντας τα δικαιώματα των ανηλίκων» https://www.synigoros.gr/paidi/downloads/fylladio_efivon.pdf
Παγκόσμια Ημέρα των Παιδιών, Ηνωμένα Έθνη:
http://www.un.org/en/events/childrenday/
Συνήγορος του πολίτη, Ανεξάρτητη Αρχή
https://www.synigoros.gr/?i=childrens-rights.el.proagogi_dsdp.22305
Ημέρες αφιερωμένες στα Δικαιώματα του Παιδιού (Πηγή: Σαν Σήμερα) https://www.sansimera.gr/worldays/397
https://www.sansimera.gr/worldays/37
https://www.sansimera.gr/worldays/224
Πύλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, Council of Europe, Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τα ανθρώπινα δικαιώματα:
https://www.coe.int/en/web/edc/living-democracy-manuals
http://pjp-eu.coe.int/en/web/charter-edc-hre-pilot-projects/comics-competition
Ευρωπαϊκού Δικτύου Συνηγόρων του Παιδιού (ENOC), Δημόσια θέση «Παιδιά και Λιτότητα» https://www.synigoros.gr/resources/enoc-statement-greek-final.pdf
Ψηφιακά διδακτικά σενάρια, Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, δικαιώματα – υποχρεώσεις, http://aesop.iep.edu.gr/node/15922
Τα Δικαιώματα του Παιδιού εικονογραφημένα
https://www.living-democracy.gr/textbooks/volume-5/part-3/documents-and-teaching-material-4/
